Hıdrellez
Hıdırellez veya Hıdrellez, Anadolu haricinde, Ortadoğu, Ortaasya ve bir kısım Balkan ülkelerinde kutlanan, yazın müjdeleyicisi bir bayramdır. Hızır günü olarak da adlandırılan bugün, darda kalanların, yardımına koştuğuna inanılan Hızır ile, denizlerin hakimi olduğu rivayet edilen İlyas’ın bir araya geldikleri gün olarak kabul edilir. Mecazi olarak toprak ve suyun bir araya gelmesi, bereketi, canlılığı doğayı mümkün kılar.
Hıdırellez ne zaman kutlanır
Hıdırellez hangi tarihte kutlanır Miladi takvime göre 6 Mayıs, Hıdırellez günüdür. 6 Mayıs, 4 Kasım arası dönem yaz mevsimini ifade eden sıcak günler, sıcak dönem Hızır Günleri olarak adlandırılır. 5 mayısı, 6 mayısa bağlayan gece, ateşlerin yakıldığı, artık sıcak günlerin başladığı, hıdırellezin kutlandığı gecedir.
Hıdırellez Rum Ortodokslar da Aya Yorgi, Katolikler de ise “Aziz George” günü olarak kutlamaktadırlar. Hem Ortodosk hem Katolikler için baharın geldiği ve doğanın canlandığı ilk gün olarak kabul edilir.
Hıdırellezin kökeni, Hıdırellez inancı nereden geliyor
Hıdırellez; Orta Asya, Ortadoğu ve Anadolu kültürlerine ait birbirine yakın hikayelerle anlatılmakla birlikte. Hızır’ın İslam inanışında da yeri vardır.
M.S. 3.y.y. dan kalma Çin kaynakları, Orta Asya Türkleri’nin baharı karşılamak üzere kutladıkları, kurban kesip, at koşturup, kımız içildiğinden bahsedilmektedir. Bu kaynağa göre Türkler yılın 1. 5. Ve 9. Aylarında bayramlar düzenlemekte, 5.aydaki bayramın, Hakanında katıldığı baharı karşılama bayramı olduğu belirtilmektedir.
Türklerin Islâmiyet’le birlikte Hidirellez kutlamlarını Islâmi kimlikleriyle sürdürdükleri görülmektedir.. XVI. yüzyilda Türkistanli Hazin Maveraünnehir bölgesinde her yil Hizir-Ilyas buluşması şerefine şenlikler yapıldığını yazmıştır. Semerkant ve Maveraünnehir şehirlerinde yapılan bayram kutlamlarından söz edilmektedir.
Mezopotamya’daki Ur şehrinde MÖ dönemde dahi, yazı karşılaşmak üzere kışın bitişiyle “Tammuz” ismi altında kutlanan bayram ile ilgili yazıtlar bulunmuştur.
Hızır kimdir,
Hızır inanışı ve hikayeleri, orta doğudaki tüm toplumlarda ve halk hikayelerinde vardır. İslam inanışında ve Yahudilikte Hızır (a.s.) Hz. Mûsâ döneminde yaşamış kendisine ilâhî bilgi ve hikmet öğretilen bir kişi olarak geçer. Arapça menşeli bir kelime olan hadır (hadr, hıdr) Türkçe’de Hızır ve Hıdır olarak geçmektedir.
Hadır, Arapçada “yeşil, yeşilliği çok olan yer” anlamındaki ahdar kelimesinin eş anlamlısıdır.
Hızır’ın doğaüstü bir kişiliğe büründürüldüğü, yüzyıllardır yaşadığı ve ahirete kadar dünya üzerinde gezeceğine dair halk inanışları vardır.
Tarih boyunca pek çok İslâm düşünürü, Hızır’ın peygamber, velî veya melek olduğu konusunda farklı savlar üretmişlerdir.
Hızır inancı
Hızır ın; bir Ortadoğu miti olan yaşam suyu (ab-ı hayat) içerek ölümsüzlüğe kavuştuğuna inanılır. Kimileri onu bir ermiş olarak kabul eder. İslam mitolojisinde Hızır’ın bir isim değil, bir lakap olduğu kanaati de vardır. Hızır ve İlyas’ın kavuşma hikayelerinin yanı sıra, aynı kişi olduklarına dair hikayelerde vardır.
Ancak gerçek şudur ki Hıdırellez, Hızır ile İlyas adlarının birleştirilmesinden meydana gelip, yazın başlangıcı sayılan 6 Mayıs gününe verilen addır.
Yüzyıllardır Hızır’a dair en temel yakıştırma, tabiatın uyanması, bereket ve baharın yenileyici canlandırıcı gücüne dair inanışların ve bayram coşkusunun Hızır’da vücut bulduğudur.
Anadolu’dan başka Kafkasya, Trakya, Kırım, Azerbaycan ve Suriye’nin birçok yerinde Hızır’a ait simgesel makamlar vardır; Yani İslam toplumlarında hemen her yerde varlığına inanılan, doğasal bir durumu, baharla vücut bulan yaşamın tazelenmesini simgeler. Hızır şifa verir, uğur getirir, bereket taşır, dilekleri kabul eder.
Hıdırellez hazırlıkları nasıl yapılır
Hıdırellez hazırlıkları 5 mayısta başlar, ev ve mahallelerde bahar temizliği yapılması ve sonrasında güzel kıyafetler giyilmesi başlangıç hazırlıklarıdır.
Adettendirki 5 Mayıs akşamı, evlenme çağına gelmiş kızlara bulaşık yıkattırılmaz.
Hıdırellez günü, bitkilerin dalı kırılmaz, doğaya itina edilmelidir.
Ayrıca ev ve temizlik işleri önceden tamamlanmalıdır. Hıdırıllez günü iş yapılmaz, bir bayram havasında geçmelidir.
Hıdırellez nasıl kutlanır, Hıdırellez ritüelleri nelerdir
Hıdırellez den önceki gün Hıdırellez kutlamalarında giyilecek kıyafetler ve sunulacak yemekler hazırlanır. Bazı bölgelerde hıdırlık denen mesire alanlarına gidilerek piknik yapılır. Kır eğlencesi şeklinde oyunlar oynanarak, şarkılar söylenerek, çocuklar arasında oyun kurularak, gençler arasında müsabakalar gibi çeşitli eğlenceler düzenlenir.
Hıdırellezin en önemli ritüeli ateştir. Mesire alanı, mahalle meydanı, kasaba, köy merkezi gibi açık alanlarda ortaya ateş yakılır ve ateşin üzerinden atlanır. İnanışa göre ateşin üzerinden her kişi üç kez atlamalıdır.
Ağaçlara bez bağlanarak adak adanması yaygın bir inanıştır. Hıdırellezin belki de en çok beklenen ritüeli, Çömleklerin içine dilekler yazılarak veya kağıtların üzerine dilenen şeyler çizilerek akşamdan gül ağacının dibine konulmasıdır.
Kimi yerlerde Hızır’a ulaşması için istenilen dilekler küçük kağıtlara yazılarak akarsu veya denize atılır.
Mesire yerlerinde veya bahçelik kırlık alanlarda kutlama yapıldığında görülen bir diğer ritüel ise şöyledir: Hızır’ın gezdiğine inanılan yeşillik alanlardan çiçek toplanır. Toplanan çiçeklerin kaynatıldığı suyun hastalara şifa vereceğine inanılır.
Bir başka inanışa göre bu çiçeklerin kaynatıldığı suyu kırk gün yüzüne süren güzelleşir, 40 gün bu su ile yıkananların gençleşeceğine inanılır.
Hızır’ın eli değen şeylerin dolup taştığı inancı ile Hıdırellez arifesinde yiyecek kaplarının, ambarların ve para keselerinin ağzı açık bırakılır.
Mal mülk ev bark isteyenler, istedikleri şeylerin küçük bir maketini yapar; ziynet eşyası ve takı isteyenler, ağaç yaprakları ve ince dalları kollarına veya boyunlarına takarak, gerçeğinin yolunu açacaklarına inanırlar.
Gül ağacına nasıl ve ne zaman dilek asılır
Hıdırellez gelenekleri, Hıdırellezde neler yapılır
Hıdrellez günü mayasız yoğurt çalınır. Yoğurt mayasız tutarsa o eve hızır uğramış demektir
Çamurdan, topraktan yapılmış bir küçük ev maketinin içine buğday koymak, evinize bolluk bereket getireceği inancıdır.
5 Mayıs günü 41 çeşit ot ve küçük temiz taşlar toplanır. Otlar ve taşlar bir ats su içine konur. Hıdrellez sabahı bu suyla yüz yıkanmasının canlılık gençlik getireceğine inanılır.
Hıdrellez sabahı kahvaltıda çocuklara yedirmek için yumurta kaynatılır. Hıdrellez yumurtasının çocuklara ayrıca güç vereceğine inanılır.
Hıdrellez Günü sofralar ve yemekler paylaşılır. Özellikle fakir insanlar sofralara davet edilir. Paylaşmak bolluk ve bereketin önünü açacaktır.
5 Mayıs gecesi herkes dileklerini küçük kağıtlara çizer ve gül ağaçlarının altına koyar.
Hıdırellez günü Hızır evleri gezer, una, yağa, şekere dokunarak bolluk bereket bırakır, bu sebeple mutfaklar ve yiyecek kapları açıkta, kapakları açık halde olmalıdır.
Evlenmek isteyen gençlerin başlarının üzerinde yeni kilit açarak kısmetlerinin açılacağı düşünülür.
Hıdrellez gecesi evlerin kapısına söğüt dalları asılır.
Hızır Sopası geleneğine göre temsili bir sopa ile ağrısı sızısı olanların ağrıyan yerlerine hafifçe vurulur. Bu şekilde Hızır’dan şifa geleceğine inanılır.
Hıdırellez veya öncesi yağan yağmur berekettir. Mayıs gecesi yağmur yağarsa o yılın bolluk ve bereket içinde geçeceğine ianılır.
Hızır ve Hıdırellez hakkında deyişler
Adım Hızır, elimden gelen budur.
Hızır mısın mübarek
Hızır gibi yetişti.
Kul sıkışmayınca Hızır yetişmez.
Her geceyi kandil, her geleni Hızır bil
Destanlardan efsanelere, masallardan aşık edebiyatı ürünlerine dek birçok sözlü anlatıda da karşımıza çıkan Hızır motifi, Türk toplumunun bu külte atfedilen bellekteki yerini göstermesi bakımından önemlidir.”
Hızır Görülebilirmi, Hızırı gördüğünü iddia edenler
Hızır’ın derdi olan kişilere göründüğü. Kalbi temiz olanalrın karşısına çıktığı veya dini bütün kişilerle yolunun kesiştiğine dair pek çok hikaye vardır.
Hızır bir kişiye yardımcı olmak veya sohbet etmek için bir yabancı gibi olduğu kadar, onun tanıdığı bir kişinin suretiyle de karşısına çıkabilir derler. Hızır’ın aynı surette iki kez görülemeyeceği söylenir.
Hızır’ı gördüğünü iddia eden kişilere dair pek çok hikaye vardır ancak bu noktada dikkat edilmesi gereken özellikle saf kişileri dolandırmak için Hızır kimliğinin kullanıldığı pek çok olayda yaşanmıştır. Hızır dertlilere çare olacaksa kimseden para, pul, mal, mülk istemez, doğa üstü güçleri olan birinin sizden para istemesi pek de mantıklı olmayacaktır. (www.uztarih.com)
